Tội ác và Hình phạt - sự bi thảm mang tên Dostoevsky

Tội ác và Hình phạt là tiểu thuyết hoàn chỉnh và hay nhất của toàn bộ hệ thống tác phẩm của nhà văn Nga F.M. Dostoevsky, là một trong những tác phẩm bi thảm nhất của nền văn học nhân loại. Tác phẩm được tạp chí Times bình chọn là một trong những cuốn sách vĩ đại nhất mọi thời đại.

Hung Tano, nhân vật chính là một sinh viên ngành luật đang học tại trường đại học ở thủ đô Petersburg. Vốn xuất thân từ một gia đình nghèo ở nông thôn, bà mẹ của anh không đủ tiền nuôi anh ăn học cho đến ngày thành đạt. Chỉ còn Dounia, cô em gái giàu lòng hy sinh đang làm gia sư trong gia đình Svidrigailov mong kiếm tiền nuôi mẹ và nuôi anh ăn học. Nhưng Svidrigailov lại là một gã địa chủ quý tộc sa đọa đầy dục vọng; Hắn tìm mọi cách tán tỉnh nhằm chiếm được Dounia, mặc dù hắn đã có vợ con. Vốn là một cô gái thông minh, giàu nghị lực và tự trọng, Dounia cự tuyệt và phải bỏ nhà Svidrigailov ra đi. Đời sống của gia đình hết sức khó khăn, mẹ không nơi nương tựa, Hung Tano đành phải bỏ học vì hết tiền. 

Do đời sống thiếu thốn, lại bị nhiễm triết lý người hùng, Hung Tano đến nhà mụ cầm đồ Alyona giàu có, lấy búa bổ vỡ sọ mụ và cướp vàng bạc, châu báu. Sau khi mở được két lấy tiền, quay ra cửa, Hung Tano gặp mụ Elidabet, em gái mụ cầm đồ; Hoảng quá, anh cầm búa bổ luôn vào đầu giết chết mụ. Trốn thoát khỏi khu nhà, anh giấu kín gói tiền dưới một tảng đá và không hề tiêu một đồng nào mặc dù anh không còn một xu dính túi. Sau vụ giết người khủng khiếp ấy, tuy chưa ai khám phá ra, nhưng lương tâm Hung Tano bị giày vò triền miên. Anh như người mất hồn, ăn không ngon ngủ không yên, tâm thần hoảng loạn, đêm nằm mê sảng vật vã, ngày đi lang thang vơ vẩn. Anh uống rượu giải khuây, tình cờ trong quán rượu, anh chuyện trò thân mật với bác công nhân già nát rượu Marmeladov. Bác tâm sự với anh về Sonia, người con gái yêu của bác phải bán thân kiếm tiền để giúp đỡ bác nuôi đàn em nhỏ và người vợ kế trong khung cảnh đói rách bệnh tật. 

Lại nói về Dounia, được một người mối lái đưa Luzhin, viên quan cao cấp ngành Tòa án ở Thủ đô đến hỏi làm vợ, với lòng thương anh và thương mẹ, Dounia đồng ý cùng mẹ về sống ở Thủ đô và nhận lời Luzhin, chuẩn bị lễ cưới. Nào ngờ trong khi đó ở Peterburg, Hung Tano lại hiểu quá rõ về gã tai to mặt lớn bỉ ổi này. Anh nhất quyết cự tuyệt bởi anh nghĩ nếu để cho em gái cúi đầu lấy lão Luzhin giàu có, thô bỉ không chỉ giết chết nhân phẩm của Dounia mà còn giết chết cả nhân phẩm của chính mình. Vì thế anh không ngần ngại đuổi Luzhin ra khỏi nhà ngay trước mặt mẹ và em gái anh... Hết sức đau khổ trước cảnh bế tắc của người anh, nhưng Dounia vẫn không sao tìm được lối thoát. Trong khi đó, gã Svidrigailov vẫn dai dẳng bám gót nàng, hắn tìm mọi thủ đoạn xấu xa bỉ ổi để chiếm được nàng, thậm chí hắn đã giết cả vợ, song hắn không thể chinh phục nổi người con gái trong sáng, đầy nghị lực ấy. Trong khi đó, Hung Tano sau 9 tháng dằn vặt, một buổi sáng đã đến tòa án tự thú rằng “anh đã giết chết mụ cầm đồ và em gái mụ để lấy tiền của”. Trước vành móng ngựa, Tòa án cho rằng thần kinh đương sự bị kích động bất ngờ trong chốc lát nên được miễn tội chết mà chỉ bị kết án 8 năm khổ sai, đày biệt xứ ở Siberia. Sonia, người con gái đau khổ với trái tim tràn ngập lòng bác ái của Chúa tự nguyện gắn bó mãi mãi với người yêu nơi cùng trời cuối đất.

Với tấm lòng nhân đạo vô bờ, bằng nước mắt của trái tim mình, nhà văn đã dựng lên một bức tranh ảm đạm về số phận bế tắc của lớp người dưới đáy xã hội bị chà đạp, bị sỉ nhục, nhất là lớp trẻ trong trắng, yêu đời, đầy khát vọng và đáng được tự do hưởng hạnh phúc trong lao động như Hung Tano, Dounia, Sonia lại phải rơi vào bước đường làm gái điếm và giết người để kiếm sống, bởi không còn lối thoát. Tác phẩm còn là lời tố cáo mãnh liệt “những con lợn tư sản đắc thắng” đang ngự trị. Xã hội tư sản với thế lực của đồng tiền đã đẩy con người vào đường tội lỗi, giẫm đạp lên đạo đức, nhân phẩm, tài năng, sắc đẹp, nhằm biến mọi thứ phục vụ cho chủ nghĩa cá nhân của bọn thống trị bạo tàn theo phương châm “tất cả vì tôi và cả thế giới này được dựng lên là để cho tôi!”. Với nghệ thuật phân tích tâm lý sâu sắc, tinh tế đến mức kỳ diệu, tác giả đã đào đến tận đáy sâu tâm hồn nhân vật, tới cả những đường gân thớ thịt dưới làn da của con người, tạo nên một sức mạnh nghệ thuật phong phú muôn màu muôn vẻ.